Welkom in ons bezoekerscentrum aan de voet van de windmolen ‘t Merelaantje.

Comité Jean Pain vzw

Op aanvraag zijn de rondleiding en de brochure verkrijgbaar in het Frans.

1. Hier, aan de inkom van de compostwerf, brengen de inwoners van de nabijgelegen woonwijk ons hun vers gesnoeide takken. Dood hout, grasmaaisel en herfstbladeren aanvaarden we niet. Voor de verwerking van de takken beschikken we over twee hakselaars.

2.De groene takkenhakselaar versnippert de dikkere takken. De fijne, regelmatige snippers gebruiken we als mulchmateriaal tussen bomen, struiken en vaste planten. Ook de paden waarover u de wandeling zal verder zetten, zijn bedekt met snippers. Dat loopt zacht en houdt de schoenen proper en droog.

3.Het vervezelde hakselgoed, product van de gele afvalverkleiner, dient voor de compostproductie. Deze machine krijgt vooral het fijnere snoeihout te verwerken. Het is voedselrijker en verteert sneller. Het is de enige grondstof voor de methode Jean Pain, genoemd naar de fransman Jean Pain die in de jaren 70 deze unieke techniek voor de compostering van houtgewas ontwikkelde.

4. Via een transportband wordt het verkleinde snoeihout op een eerste hoop gezet. De activiteit van de bacteriën, schimmels en andere micro-organismen doet de temperatuur stijgen tot 55°C en meer. Ziektekiemen en onkruidzaden worden vernietigd. In de hoop bevindt zich een vat van zo’n 100 liter dat regelmatig wordt bijgevuld met koud water. Dankzij de hitte van de hoop komt uit de kraan warm water. Kom hier op het einde van het bezoek de handen wassen!

5. Om de 3 maand worden de hopen omgezet met een laadkraan. De temperatuur loopt na het omzetten (of keren) snel weer op tot meer dan 60°C. De micro-organismen krijgen bij het keren immers verse zuurstof en hernemen hun activiteit. Na enkele weken begint deze tweede hoop aan de buitenkant weerom af te koelen en verschijnen er allerhande kleine ongewervelde organismen: compostwormen, springstaarten, pissebedden…

6. Twee maand na de tweede omzetting, wordt de (inmiddels) derde hoop afgezeefd. De trommelzeef heeft een maaswijdte van 2 cm. De fijne compost die door de mazen van de zeef valt, gaat naar de groentetuin en wordt er als bodembedekking gebruikt. Het grove zeefoverschot wordt verkleind en dient als entmateriaal voor de nieuwe composthoop.

7. Naast de compostwerf ligt een model kringlooptuintje. Misschien krijgt u straks bij de rondleiding wel de indruk dat u voor een ecologische tuin over veel oppervlakte moet beschikken. Niets is minder waar. Zoals u hier zal vaststellen, kan u ook binnen een beperkte ruimte een tuintje aanleggen dat mooi, gezellig én milieuvriendelijk is.

Het grasperk vóór de windmolen ’t Merelaantje wordt tijdens het groeiseizoen wekelijks gemaaid met een mulchmaaier, een grasmachine die door middel van een speciaal ontworpen snijsysteem het gemaaide gras fijn snippert en terug in het gazon blaast. Er is niets van terug te vinden. Een mulchmaaier heeft dus geen opvangbak. Dit systeem werkt uitstekend als je wekelijks maait, op 4 à 5 cm hoogte en bij droog weer.

Aan de overzijde van het vijvertje, in alle rust en temidden van het groen, werd een wooncomplex voor dieren annex kraamkliniek opgetrokken. Het biedt schuil-, broed- en (winter)slaapplaats aan egels, padden, vogels en talloze insecten waaronder solitaire bijen en wespen. Deze nuttige en onschuldige insecten leggen hun eieren - samen met een propje voedsel - in holle stengels, in gaten in het hout en in spleten tussen de stenen.

In de groene werfcontainer naast de molen bevindt zich het composttoilet: een modern toilet zonder waterspoeling. Lees tijdens het gebruik aandachtig de handleiding! Na gebruik wordt u verzocht een handvol snippers in het toilet te werpen. Uitwerpselen en snippers verteren op een luchtige, reukloze manier in de compostbak onder het “kabinet”. Om de twee jaar wordt de verteerde compost geoogst en aan een navertering onderworpen. Het eindproduct vindt u in de compostsilo’s naast de trap.

Langs de werfcontainer staan twee snipperwanden. In een korf van betonijzer doen houtsnippers, herfstbladeren en ander fijn tuinafval dienst als afsluiting. Naarmate het materiaal verteert, komt er plaats voor nieuw.

Kippen passen perfect in de kringlooptuin, als verwerkers van onder meer keukenresten, onkruid en grasmaaisel. Deze kippenren bevat enkele interessante elementen die u kunnen helpen om ook in een kleine tuin gezonde kippen te houden. Een laag houtsnippers vermijdt moddervorming en geurhinder. In twee scharrelbakken doen de kippen zich te goed aan de hen aangeboden tuinresten. Een automatische voederbak verstrekt legkorrels en een granenmengsel.

De kippen beschikken ook steeds over vers drinkwater. Onder het hoger geplaatste hok vinden de kippen een droog hoekje waar ze hun dagelijks stofbad kunnen nemen.

In de twee grasperkjes kunnen de kippen naar hartelust rondscharrelen. Riskeert het gras eronder te gaan lijden dan worden ze afgesloten.

Merk verder op dat de afsluiting langs de kant van de deur vosbestendig is: voldoende hoog, bovenaan naar buiten geplooid en onderaan voorzien van een betonstrook tegen de graafdrift van de vos.

Voorbij de kippenren komt u aan het secretariaat van het Comité Jean Pain vzw. Dat bevat ook de bibliotheek. U kan er terecht voor meer informatie en een steunend lidmaatschap.

Rechts voorbij de inkomdeur bevindt zich het strooiseltoilet dat gekenmerkt wordt door de gescheiden opvang van urine en uitwerpselen. De urine wordt afgevoerd. De uitwerpselen komen in een emmer met houtsnippers terecht. De emmer wordt om de drie weken geledigd. Ook in dit toilet geen spoelwater en geen last van geurtjes!

In de groentetuinen achter de windmolen bewerken een tiental inwoners van Londerzeel een volkstuintje. Ze maken daarbij uitsluitend gebruik van de houtgewascompost die op de werf te hunner beschikking staat. Sinds de aanleg bijna 30 jaar geleden werd in deze tuin nooit gespit, nooit water gegeven en werden nooit bestrijdingsmiddelen gebruikt. Er werd nooit anders bemest dan met compost. Een beoordeling van de verkregen resultaten laten we met een gerust gemoed aan de bezoeker over.

De verklaring is te zoeken bij de bijzondere vruchtbaarheid, opgebouwd dankzij jarenlang compostgebruik en respect voor de bodem.

Achteraan de tuin draait u links een lange smalle boomgaard in. Hier staan op laagstam, oude variëteiten van peer en appel. De namen staan vermeld op bordjes.

Hagen beschutten de bomen tegen stormschade en nachtvorst.

17. Via een opening in de beukenhaag komt u in de grote boomgaard met een uitgebreid assortiment van pit- en steenvruchten, noten en moerbei. Bij de aanplant werd verteerde compost ingewerkt in het plantgat. Nadien werd er nog een extra mulchlaag van halfverteerde houtgewascompost aangebracht in de boomspiegel. De bomen worden jaarlijks gesnoeid. Verder vindt er geen behandeling of ziektebestrijding plaats. In meerdere bomen hangen nestkastjes.

18. Achteraan in de boomgaard staan bijenkasten. De kolonies honingbijen die er in leven bestuiven, samen met hommels en talrijke solitaire bijensoorten, de bloesems van de fruitbomen en de bloemen in het gras.

19.Dat u de bijenkasten niet opmerkte en van de bijen geen last ondervindt is dankzij de houtwal die er voor staat: twee meter hoog gestapeld snoeihout tussen twee rijen kastanjehouten palen. Deze natuurlijke afsluiting huisvest egels, vogels en insecten. Enkele klimplanten verfraaien het geheel nog en voorzien de bijen van extra stuifmeel en nectar.

20.Het grasveld onder de boomgaard geniet van een gediversifieerd maaibeheer. We streven daarmee naar een rijke fauna en flora.

De brede wandelpaden er doorheen worden gemaaid met een mulchmaaier.

Tussen de paden liggen: een bloemenakker die jaarlijks met een bloemenmengsel wordt ingezaaid, bloemenweiden die slechts twee maal per jaar worden gemaaid en een bloembollenlandje dat vooral in het voorjaar erg kleurrijk oogt.

21. Middenin de boomgaard pronkt een wilgenhut. Het is een levend bouwsel van schuin in de grond gestekte wilgentakken die op de kruispunten aan elkaar werden gevezen. Zo groeit deze groene iglo aaneen tot een stevige constructie.

22. In de kruidentuin zal uw aandacht getrokken worden door de majestueuze laurier die hier al vele jaren buiten overwintert en door de kruidenspiraal waarin de tuinkruiden werden aangeplant volgens hun voorliefde voor droog of vochtig, zon of schaduw.

23. Eveneens in de kruidentuin gaat onze aandacht naar het mulchen.

Grasmaaisel, als bodembedekker uitgestrooid in een dunne laag tussen vaste planten en struiken, houdt de bodem vochtig, brengt leven in de grond en recycleert organisch materiaal en voedingsstoffen.

Mulchen met houtsnippers biedt het bijkomende voordeel dat ze langzaam verteren en dus niet vaak moeten vernieuwd worden.

24. In de kruidentuin staan enkele open draadbakken en compostbakken in gevlochten, luchtdoorlatende plastic.

Het zijn geschikte systemen die goede compost opleveren. In de open bakken kan langs de binnenkant een geperforeerde karton of plastic geplaatst worden, om uitdrogen van het composterende materiaal door de wind te voorkomen.

25. Naast de kruidentuin staan een tiental compostvaten opgesteld van uiteenlopend model, inhoud en merk. Alle hier opgestelde modellen werken naar behoren. In de verschillende vaten bevindt zich compost van uiteenlopende leeftijd.

Een compostvat bestaat uit vijf delen: de bodemplaat, de romp, het controleluik, het deksel en de beluchtingstok. De meeste Vlaamse gemeenten bieden compostvaten aan tegen een verlaagde prijs. Het gebruik ervan is eenvoudig als u let op het volgende.

o Breng onderaan een laag grof materiaal aan, bijvoorbeeld houtsnippers of dorre stengels.

o Wissel bij het vullen ‘bruine’ en ‘groene’ afvalstoffen af.

o Belucht wekelijks met de beluchtingstok.

o Maak jaarlijks het vat een keer volledig leeg, oogst de verteerde compost, meng het onverteerde materiaal goed door elkaar en breng alles terug in het vat.

26. Op de markt is een heel gamma plastic compostsilo’s te verkrijgen. Indien u de basisregels van het composteren correct opvolgt bij het gebruik ervan, kan u er mooie compost mee produceren. Vooral de beluchting dient in het oog gehouden te worden. Alle modellen zijn niet even praktisch bij het omzetten en oogsten van de compost.

Bij het afboorden van deze plek maar ook elders in de tuin gebruiken we takkenbussels en houtstronken. Snoeihout verwerken we tot vlechtwerken.

Zo maken we van ‘afval’-hout een bouwmateriaal en geven het een nieuwe, nuttige en mooie toepassing als afsluiting, als klimrek voor planten of gewoon als sierelement.

In de moestuintjes zagen we hoe compost de bodem en bijgevolg ook de plantengroei verbetert. Maar kunnen planten ook rechtsreeks in compost gezaaid of gepland worden? Op deze plek vertelt de gids dat compost te “straf” kan zijn als bij de productie veel keukenafval en mest werd gebruikt. Gezeefd en vermengd (verdund) met aarde of kokosvezel kunt u er potgrond van maken.

Verder langs het pad, komt u langs de grote schaduwhal. Hierin werd jaren geleden een laag van 40 cm houtgewascompost aangebracht. Deze wordt jaarlijks aangevuld met ongeveer 4 cm halfverteerde compost. De planten halen hun voedsel uit de compost. Hun goede ontwikkeling bewijst de kwaliteit en de vruchtbaarheid ervan. De hallen zelf bestaan uit windschermgaas waarbinnen een microklimaat ontstaat dat de planten beschut tegen grote temperatuurverschillen, slagregen, hagel en hevige wind.

In de plastic tunnelserre worden sinds jaren tomaat, aubergines en paprika’s gekweekt. Het is de enige plek in de tuin die in de zomer water krijgt.

De compostbakken zijn het composteersysteem bij uitstek voor wie een grote tuin heeft met vele en verschillende afvalstoffen. Door met minstens twee bakken te werken, kan de verterende massa minimaal één keer worden omgezet wat de kwaliteit sterk ten goede komt. Zoals u merkt zijn compostbakken realiseerbaar in diverse modellen. Handig voor het omzetten is het, wanneer ze open kunnen vooraan.

Een heel bijzondere compost’bak’ is de ComposTumbler. Het is een mooie illustratie van de belangrijke rol die mengen en omzetten spelen bij het composteringsproces. We voegen er dagelijks groen en bruin materiaal aan toe en draaien de trommel één maal rond. Zo worden het keukenafval, de herfstbladeren, het grasmaaisel en de houtsnippers intiem vermengd.

Na drie weken brengen we het vóórverteerde materiaal in de compostbak ernaast. Daar zal het nog enkele maanden verder composteren tot een uitgerijpt product.

Wormenbakken zijn verkrijgbaar in diverse modellen en vooral ook eenvoudig en goedkoop zelf te maken. Ze zijn vooral handig voor wie geen tuin heeft en toch zijn keukenafval wil verwerken tot compost. Het percolaat is een voedzaam bijproduct. Composteren in een wormenbak vraagt een goede voorbereiding. Vraag extra uitleg aan de gids als u ermee van start wil gaan.

Een kleine hakselaar kan erg nuttig zijn voor wie een grote tuin heeft met vooral veel snoeihout. Hakselaars bestaan in diverse modellen, prijsklassen en kwaliteiten. En maken vaak heel wat lawaai! Koop een model dat past bij het werk waarvoor u het nodig hebt.

Dit kan u best uitproberen door een toestel te huren bij de firma waar u een aankoop overweegt.

Het bezoek eindigt aan de kleinschalige waterzuivering.

Het systeem is oorspronkelijk ontworpen om het huishoudelijk afvalwater van een kleine groep woningen te zuiveren. Het water dat hier wordt gezuiverd is het percolaatwater van de compostwerf.

De zuivering gebeurt in vier etappes:

tijdens de eerste fase wordt het percolaat continu over de Biorol gesproeid: een 50m lange opgerolde kunststof ‘voetmat’. Dankzij de vele ‘kroontjes’ heeft de Biorol een totale oppervlakte van liefst 200 m². Daarop ontwikkelen zich levende micro-organismen. Ze voeden zich met het organisch materiaal dat het water bevuilt en zuiveren aldus het water. Dankzij de gaatjes in de Biorol krijgen de afbraakorganismen voldoende zuurstof. De Biorol haalt zo’n 50 % van de organische verontreiniging uit het percolaat.

Het voorgezuiverde water wordt vervolgens op het rietveld gepompt. Dit bestaat uit een bovengrondse bak gevuld met grof zand waarin riet werd aangeplant. Een aarden talud stut de bak.

Op de sterke, ondergrondse stengels, rhizomen, groeien kolonies bacteriën die het water ontdoen van verontreinigende stoffen. De wortels van het riet onttrekken de voedingszouten die daarbij ontstaan, aan het water. Onderaan de bak vangen draineerbuizen het gezuiverde water op en voeren het af naar de volgende zuiveringsfase.

37. De waterplanten in het moerasachtig doorvloeiveld nemen verder voedingsstoffen op uit het bijna zuivere water.

38. Via een overloop komt het water tenslotte terecht in een vijver vol leven. Het water is weliswaar niet drinkbaar maar de helderheid en de aanwezigheid van kikkers, vissen, larven van libellen en andere insecten, bewijzen de zuiverheid ervan.

Het logo van het Comité Jean Pain vzw bestaat uit drie tegen mekaar liggende zeshoeken met een ‘staart’ aan iedere kant.

De zeshoek met staart is in de organische scheikunde de symbolische voorstelling van fenylpropaan: de basismolecule van houtstof of lignine. Lignine ligt aan de basis van de humusvorming in de bodem vooral door de aanwezigheid van de moeilijk afbreekbare benzeenring (voorgesteld door een zeshoek).

Dat we de drie zeshoeken gebruiken heeft ondermeer te maken met de drie domeinen die de methoden Jean Pain omvatten (bosbouw, energie en landbouw), maar ook met de drie doelgroepen waar het CJPvzw zich steeds heeft toe gericht; de (lokale) overheid, het grote publiek en de Derde Wereld.